پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

کتاب حاضر در گام نخست در پی شناسایی بوم ـ شهرهای اصلی اصحاب ائمه(ع) از زمان امام باقر(ع) تا امام عسکری (۹۵ ـ ۲۶۰ ﻫ.ق) می‌باشد که در آنها جریان‌های فکری خاصی پیرامون دو موضوع «امامت» و «عقل» وجود داشته است. به این منظور شش بوم ـ شهر شناسایی شد: مدینه، کوفه، قم، ری، شهرهای خراسان و ماوراءالنهر خصوصاً نیشابور و بغداد. به نظر می‌رسد شهرهای کوفه، بغداد، شهرهای خراسان و ماوراءالنهر غالباً رویه‌ای عقلانی و کلامی را پیگیری و در مقابل قم و ری نیز بیشتر حدیث‌گرا بودند، علاوه بر این بوم ـ شهر مدینه نیز حد وسط این مسیر را طی می‌کرده است. همچنین پس از آن‌که بوم ـ شهرهای اصلی اصحاب ائمه شناسایی شدند، مشخص گردید چهار جریان فکری عمده پیرامون امامت (در دوره‌ی مورد نظر) در تمامی این شهرها (با شدت و ضعف متفاوت) حضور داشتند: الف) جریان اکثریت (نظیرابان بن تغلب، عبدالله ابن ابی‌یعفور و خصوصاً هشام بن سالم و مؤمن الطاق)؛ ب) جریان هشام بن حکم و شاگرد مبرزش عبدالرحمن بن یونس؛ ج) جریان جابر و مفضل جعفی؛ د) جریان غالیان و خصوصاً پیروان ابوالخطاب مقلاص اسدی.